Tiêu chảy ở trẻ đang bú mẹ là một tình trạng phổ biến, khiến nhiều bậc cha mẹ hoang mang và lo lắng. Khi bé đi ngoài phân lỏng nhiều lần trong ngày, bú kém, mệt mỏi… thì đây có thể là dấu hiệu cảnh báo sức khỏe đường tiêu hóa đang gặp vấn đề. Vậy bé đang bú mẹ bị tiêu chảy phải làm sao? Bài viết dưới đây sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết đúng dấu hiệu và cách xử lý hiệu quả nhất khi bé bú mẹ bị tiêu chảy đầy đủ nhất.
Dấu hiệu nhận biết tiêu chảy ở trẻ đang bú mẹ
Không phải lần đi ngoài nào của bé cũng là tiêu chảy. Đặc biệt với trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn, phân thường lỏng hơn so với trẻ bú sữa công thức. Tuy nhiên, tiêu chảy thật sự thường đi kèm những dấu hiệu sau:
- Tăng số lần đi ngoài rõ rệt: Bé đi từ 5–10 lần/ngày hoặc nhiều hơn, phân lỏng như nước, có thể có bọt, chất nhầy, thậm chí lẫn máu.
- Màu và mùi phân thay đổi: Phân có mùi chua, hôi hơn bình thường, màu có thể xanh, vàng nhạt hoặc lẫn bọt.
- Các triệu chứng đi kèm: Trẻ có thể bị nôn ói, sốt nhẹ hoặc sốt cao, quấy khóc liên tục, bú ít, dễ kích thích hoặc lờ đờ.
- Dấu hiệu mất nước: Mắt trũng, khóc không ra nước mắt, miệng khô, thóp lõm, tiểu ít, da nhăn nhúm.
Việc theo dõi kỹ các biểu hiện đi ngoài và toàn trạng của trẻ giúp cha mẹ xác định mức độ nghiêm trọng và xử lý kịp thời.
Nguyên nhân khiến bé bú mẹ bị tiêu chảy
Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, cả từ phía mẹ lẫn môi trường xung quanh:
1. Cách bú không đúng kỹ thuật
Một trong những nguyên nhân khá phổ biến nhưng thường bị bỏ qua là bé không bú hết một bên vú trước khi chuyển sang bên còn lại. Sữa mẹ thường được chia thành hai phần:
- Sữa đầu: chứa nhiều nước và đường lactose, giúp bé giải khát nhưng ít chất béo.
- Sữa cuối: đặc hơn, giàu chất béo, giúp bé no lâu và cung cấp năng lượng.
Nếu bé chỉ bú sữa đầu, lượng lactose vào cơ thể quá nhiều mà không kịp tiêu hóa hết có thể gây đầy hơi, sôi bụng và tiêu chảy. Mẹ cần chú ý để bé bú trọn một bên vú, chỉ đổi sang bên kia khi bầu vú đầu đã mềm hẳn.
2. Chế độ ăn uống của mẹ chưa phù hợp
Chất lượng sữa mẹ chịu ảnh hưởng trực tiếp từ thực phẩm mẹ tiêu thụ hàng ngày. Một số loại đồ ăn, thức uống có thể khiến hệ tiêu hóa của bé phản ứng mạnh, dẫn đến phân lỏng hoặc đi ngoài nhiều lần, ví dụ:
- Thức ăn cay nóng (ớt, tiêu, mù tạt…)
- Đồ nhiều dầu mỡ hoặc chiên rán (gà rán, khoai tây chiên, đồ ăn nhanh)
- Đồ uống có caffeine hoặc cồn (cà phê, trà đặc, rượu, bia)
- Thực phẩm chế biến sẵn, chứa chất bảo quản
Những thành phần này có thể truyền một phần qua sữa, làm tăng gánh nặng tiêu hóa cho trẻ. Đặc biệt, đồ tanh hoặc thực phẩm sống (gỏi, hải sản chưa nấu chín) còn tiềm ẩn nguy cơ vi khuẩn và ký sinh trùng.
3. Vệ sinh chưa đảm bảo
Hệ tiêu hóa và miễn dịch của trẻ sơ sinh còn rất non yếu, vì vậy chỉ một lượng nhỏ vi khuẩn hoặc virus cũng có thể gây rối loạn tiêu hóa. Các nguồn nhiễm khuẩn thường gặp bao gồm:
- Tay mẹ hoặc người chăm sóc chưa rửa sạch trước khi bế hoặc cho bé bú.
- Núm vú mẹ không được vệ sinh trước khi cho bú (mồ hôi, bụi bẩn bám lại).
- Dụng cụ bú, bình sữa, máy hút sữa không được tiệt trùng đúng cách.
- Khăn sữa, tã lót chưa được giặt và phơi khô dưới ánh nắng hoặc khử trùng.
Một khi vi khuẩn xâm nhập, chúng dễ dàng tấn công đường ruột, gây tiêu chảy, nôn mửa, thậm chí sốt.
4. Tác dụng phụ của thuốc hoặc thực phẩm chức năng mẹ đang dùng
Trong quá trình cho con bú, nhiều mẹ vẫn cần dùng thuốc hoặc thực phẩm bổ sung. Một số loại có thể qua sữa và ảnh hưởng đến bé:
- Kháng sinh: gây rối loạn hệ vi sinh đường ruột, làm phân lỏng.
- Thuốc nhuận tràng: kích thích nhu động ruột quá mức.
- Vitamin liều cao hoặc thảo dược: nếu không được khuyến nghị, có thể gây phản ứng tiêu hóa bất lợi.
Do đó, bất kỳ loại thuốc hoặc thực phẩm bổ sung nào mẹ dùng cũng cần có chỉ định và sự đồng ý của bác sĩ.
5. Dị ứng thực phẩm
Một số bé nhạy cảm với protein trong sữa bò, đậu nành hoặc các thành phần đặc biệt từ chế độ ăn của mẹ. Khi những chất này vào sữa mẹ và bé bú vào, hệ miễn dịch của bé nhận diện như “chất lạ” và phản ứng, gây tiêu chảy, đầy hơi, khó chịu.
Ngoài ra, nếu bé được bổ sung thêm sữa công thức song song với bú mẹ, tình trạng không dung nạp lactose hoặc dị ứng đạm sữa bò cũng có thể xảy ra, làm phân lỏng, có bọt, thậm chí kèm theo máu nhầy.
Bé đang bú mẹ bị tiêu chảy phải làm sao?
Khi trẻ bị tiêu chảy, đặc biệt là trẻ sơ sinh đang bú mẹ, điều quan trọng là cha mẹ không hoảng loạn, mà cần bình tĩnh theo dõi và xử lý theo các bước sau:
Khi thấy bé bị tiêu chảy, điều quan trọng nhất là mẹ bình tĩnh, quan sát kỹ triệu chứng và thực hiện từng bước xử lý. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết kèm mẹo hữu ích mà nhiều mẹ đã áp dụng thành công.
1. Tiếp tục cho bé bú mẹ – nhưng theo chiến thuật “bú thông minh”
Nhiều mẹ hoảng quá nên ngưng cho bé bú, nghĩ rằng sữa có thể “làm bé đi nhiều hơn”. Đây là một quan niệm sai lầm. Thực tế, sữa mẹ chứa kháng thể IgA, lactoferrin, lysozyme… giúp chống vi khuẩn, virus, đồng thời cung cấp chất béo và nước bù cho cơ thể bé.
Mẹ nên:
- Bú hết một bên vú: để bé nhận đủ sữa cuối – giàu chất béo, giúp giảm tốc độ tiêu hóa, hạn chế phân lỏng.
- Tăng tần suất bú: thay vì 2–3 tiếng/lần, có thể cho bú 1.5–2 tiếng/lần, mỗi lần ngắn hơn.
- Mẹo nhỏ: Nếu bé mệt và bú yếu, hãy vắt sữa bằng tay hoặc máy, cho bé uống bằng thìa hoặc cốc chuyên dụng để tránh mất sức khi bú.
2. Bù nước và điện giải đúng cách
Với trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn, cách bù nước tốt nhất vẫn là bú mẹ thường xuyên. Nếu bé trên 6 tháng hoặc đã ăn dặm, mẹ có thể dùng ORS (Oresol) theo đúng hướng dẫn: pha đúng tỉ lệ, không tự ý thêm đường hoặc nước.
- Nếu bé trên 6 tháng, mẹ có thể cho ăn nước cơm loãng + chút muối (theo công thức của WHO về “oral rehydration”), giúp bổ sung điện giải tự nhiên.
- Với bé đã ăn dặm, bổ sung nước luộc cà rốt (cà rốt ninh mềm, xay nhuyễn pha loãng) giúp làm dịu ruột và cấp thêm kali.
3. Chăm sóc da vùng tã – “nguyên tắc 3S”
Tiêu chảy khiến da bé ở mông – hậu môn rất dễ bị hăm, rát. Mẹ có thể áp dụng nguyên tắc 3S:
- Sạch: Rửa bằng nước ấm hoặc dung dịch rửa chuyên cho trẻ sơ sinh (không xà phòng thường vì dễ khô da).
- Sạch sẽ khô ráo: Dùng khăn mềm thấm khô nhẹ nhàng, tránh chà xát.
- Săn sóc: Bôi một lớp kem chống hăm chứa zinc oxide hoặc lanolin để tạo lớp màng bảo vệ.
Mẹo thêm: Thỉnh thoảng, mẹ có thể cho bé nằm “mông trần” 5–10 phút trên khăn sạch để vùng da được thông thoáng hoàn toàn, giúp vết hăm nhanh lành.
4. Điều chỉnh chế độ ăn của mẹ
Sữa mẹ chịu tác động trực tiếp từ chế độ ăn của mẹ, nên khi bé bị tiêu chảy, mẹ cần ăn thanh đạm, dễ tiêu:
- Áp dụng BRAT (Banana – Rice – Applesauce – Toast): Chuối chín, cơm trắng, táo nghiền, bánh mì nướng nhạt.
- Thêm cháo trắng, khoai lang luộc, cà rốt hấp, bí đỏ.
- Sữa chua không đường (chọn loại chứa men sống Lactobacillus hoặc Bifidobacterium).
- Uống nhiều nước ấm, có thể thêm nước ấm pha chút muối khoáng tự nhiên.
Mẹo thêm: Một số mẹ áp dụng “ngày ăn probiotic” – trong 2–3 ngày, tập trung ăn các thực phẩm lên men lành mạnh (dưa cải muối chua ít mặn, kim chi không cay, sữa chua, kefir) để bổ sung hệ vi sinh đường ruột, hỗ trợ cả mẹ lẫn bé.
Khi nào cần đưa bé đi khám?
Không phải lúc nào tiêu chảy cũng nguy hiểm, nhưng nếu bé có những dấu hiệu sau, cần đưa đi khám ngay:
- Tiêu chảy kéo dài quá 2 ngày mà không cải thiện.
- Có máu hoặc nhầy nhiều trong phân.
- Bé bỏ bú, mệt lả, khó đánh thức, lờ đờ bất thường.
- Sốt cao liên tục (>38.5°C).
- Nôn ói nhiều, bụng chướng.
- Dấu hiệu mất nước nặng (da nhăn, khô môi, mắt trũng, tiểu rất ít…).
Khi có bất kỳ dấu hiệu nặng nào, cha mẹ không nên chờ đợi mà cần đưa bé đến bác sĩ nhi hoặc bệnh viện ngay để được theo dõi và điều trị kịp thời.
Cách phòng ngừa tiêu chảy cho trẻ bú mẹ
Phòng bệnh vẫn luôn tốt hơn chữa bệnh. Để hạn chế tối đa nguy cơ tiêu chảy ở bé bú mẹ, cần lưu ý:
- Giữ vệ sinh tay mẹ và người chăm sóc: Rửa tay sạch trước khi cho bé bú, khi thay tã, nấu ăn…
- Vệ sinh dụng cụ bú, núm ti, bình sữa: Tiệt trùng kỹ lưỡng mỗi ngày nếu có dùng.
- Ăn uống lành mạnh khi cho con bú: Tránh thực phẩm lạ, thực phẩm dễ gây dị ứng.
- Tiêm phòng đầy đủ cho bé, đặc biệt là vắc-xin phòng virus rota – nguyên nhân tiêu chảy cấp phổ biến ở trẻ sơ sinh.
- Cho bé bú mẹ hoàn toàn ít nhất 6 tháng đầu, nếu có bổ sung sữa công thức thì cần chọn loại phù hợp theo hướng dẫn bác sĩ.
Kết luận
Như vậy, bài viết đã giúp bạn hiểu rõ thắc mắc: Bé đang bú mẹ bị tiêu chảy phải làm sao? Tiêu chảy ở bé đang bú mẹ có thể khiến cha mẹ lo lắng, nhưng đa phần là có thể xử lý được tại nhà nếu được theo dõi sát và xử lý đúng cách. Điều quan trọng là duy trì việc cho bé bú đều đặn, tăng cường vệ sinh, điều chỉnh chế độ ăn uống của mẹ và không lạm dụng thuốc hay mẹo dân gian.
