Tiêu chảy kéo dài ở trẻ là tình trạng khiến nhiều bố mẹ lo lắng. Trẻ đi ngoài nhiều lần trong ngày, phân lỏng loãng, âm ỉ, kéo dài nhiều ngày liên tục có thể dẫn đến mất nước, sút cân và suy dinh dưỡng. Trong quá trình điều trị, nhiều bố mẹ băn khoăn không biết bé bị tiêu chảy có nên uống sữa bột không? Bài viết sau sẽ giúp cha mẹ lý giải tầm quan ngại này, đồng thời hướng dẫn cách chăm sóc trẻ đúng cách khi bé bị tiêu chảy lâu ngày.
Bé bị tiêu chảy lâu ngày là gì? Khi nào cần lo lắng?
Tiêu chảy lâu ngày (còn gọi là tiêu chảy kéo dài) ở trẻ em là tình trạng đi ngoài phân lỏng nhiều lần trong ngày kéo dài trên 14 ngày liên tục. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), một trẻ được xem là bị tiêu chảy khi đi ngoài trên 3 lần/ngày, với phân lỏng hoặc toàn nước, và nếu tình trạng này diễn ra trong vòng 2 tuần trở lên, đó là dấu hiệu đáng báo động.
Nguyên nhân phổ biến khiến trẻ bị tiêu chảy lâu ngày:
- Nhiễm virus: Virus rota (rotavirus) là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy ở trẻ dưới 5 tuổi. Ngoài ra còn có norovirus, adenovirus…
- Nhiễm khuẩn đường ruột: Như E.coli, Salmonella, Shigella, Campylobacter – thường lây qua thức ăn/nước uống không sạch.
- Nhiễm ký sinh trùng: Giardia lamblia, Entamoeba histolytica… thường gây tiêu chảy nhầy kéo dài.
- Dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm: Phổ biến nhất là không dung nạp lactose (có trong sữa), hoặc dị ứng đạm sữa bò.
- Chế độ ăn uống không phù hợp: Ăn dặm sai cách, ăn quá nhiều đồ ngọt, thức ăn khó tiêu, rau sống chưa rửa sạch, hoặc uống nhiều nước ép trái cây.
- Sử dụng thuốc kéo dài: Một số thuốc kháng sinh có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh ruột, gây tiêu chảy kéo dài.
Bé bị tiêu chảy có nên uống sữa bột không?
Khi trẻ bị tiêu chảy, nhiều cha mẹ lập tức dừng sữa bột vì lo ngại sữa làm “nặng bụng”, “đi ngoài thêm” hoặc “làm ruột kích ứng”. Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp tiêu chảy đều cần ngừng sữa – và trên thực tế, trong hầu hết trường hợp, trẻ vẫn nên tiếp tục được uống sữa bột với loại phù hợp, để tránh suy dinh dưỡng và hỗ trợ phục hồi nhanh hơn.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), và nhiều chuyên gia Nhi khoa tại Việt Nam:
“Trẻ nhỏ bị tiêu chảy nên tiếp tục được nuôi bằng sữa mẹ hoặc sữa công thức phù hợp, trừ khi có dấu hiệu không dung nạp hoặc dị ứng với sữa.”
Vậy lý do vì sao vẫn nên duy trì sữa bột trong chế độ ăn?
- Cung cấp năng lượng nhanh: Khi tiêu chảy, trẻ thường ăn ít, chán ăn, trong khi sữa vẫn là nguồn dinh dưỡng dồi dào và dễ hấp thu.
- Bổ sung đạm và vitamin cần thiết giúp bảo vệ niêm mạc ruột đang bị tổn thương.
- Giúp duy trì cân nặng và phát triển trong suốt thời gian điều trị.
- Một số loại sữa còn chứa probiotic hoặc prebiotic, giúp hỗ trợ tái cân bằng hệ vi sinh đường ruột, từ đó rút ngắn thời gian tiêu chảy.
Khi nào nên tạm ngừng hoặc đổi loại sữa?
Tuy nhiên, có một số trường hợp trẻ có thể bị tiêu chảy do không dung nạp hoặc dị ứng với sữa – đặc biệt là sữa công thức có chứa lactose hoặc đạm sữa bò. Khi đó, tiếp tục dùng sữa bột thông thường có thể khiến tình trạng tiêu chảy kéo dài hoặc nặng hơn.
Dấu hiệu cảnh báo:
- Trẻ đi ngoài ngay sau khi uống sữa (5–20 phút).
- Phân có mùi chua, sủi bọt, nhiều nước, đôi khi có nhầy.
- Trẻ có biểu hiện đầy bụng, nôn trớ, khó chịu sau khi bú sữa.
- Đỏ rát quanh hậu môn, do phân chua kéo dài.
- Trẻ uống ít, sợ uống sữa, chán ăn.
Cách chọn sữa bột phù hợp cho trẻ tiêu chảy
1. Sữa không chứa lactose (Lactose-free formula)
Khi trẻ bị tiêu chảy, đặc biệt là do virus rota hoặc nhiễm khuẩn đường ruột, niêm mạc ruột thường bị tổn thương, dẫn đến hiện tượng không dung nạp tạm thời đường lactose – loại đường có trong hầu hết các loại sữa bò.
Trong trường hợp này, sữa không chứa lactose là lựa chọn an toàn. Loại sữa này giúp giảm áp lực tiêu hóa lên ruột non, hạn chế tình trạng đi ngoài phân chua, sủi bọt, và đỏ rát hậu môn sau khi uống sữa.
2. Sữa đạm thủy phân (Hydrolyzed formula)
Đối với những trẻ bị tiêu chảy kèm theo các dấu hiệu dị ứng như nổi mẩn, khò khè, nôn nhiều hoặc có tiền sử dị ứng đạm sữa bò, sữa đạm thủy phân là lựa chọn tối ưu. Trong loại sữa này, đạm đã được phân tách thành các phân tử nhỏ hơn (thủy phân), giúp hệ tiêu hóa yếu của bé dễ hấp thu mà không gây kích ứng.
3. Sữa đậu nành (Soy-based formula)
Sữa công thức từ đậu nành là lựa chọn thay thế phổ biến khi trẻ không dung nạp lactose hoặc dị ứng với đạm sữa động vật. Ưu điểm lớn nhất của loại sữa này là hoàn toàn không chứa lactose và đạm sữa bò, giúp làm dịu các kích ứng ruột ở trẻ có cơ địa nhạy cảm.
Tuy nhiên, loại sữa này chỉ được khuyến khích dùng cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và không có tiền sử dị ứng đậu nành. Việc sử dụng cần có sự theo dõi sát của người chăm sóc trong 3–5 ngày đầu, nhằm phát hiện sớm các phản ứng như nổi mẩn, nôn, đầy bụng.
4. Sữa có bổ sung Probiotic hoặc Prebiotic
Ngoài việc chọn loại đạm hoặc loại đường phù hợp, yếu tố lợi khuẩn (probiotic) và chất xơ hỗ trợ tiêu hóa (prebiotic) cũng ngày càng được chú trọng khi chọn sữa cho trẻ tiêu chảy.
Sữa có bổ sung probiotic như Lactobacillus GG, Bifidobacterium giúp tăng cường hệ vi sinh đường ruột, rút ngắn thời gian tiêu chảy, giảm tái phát. Trong khi đó, prebiotic như FOS, GOS tạo môi trường thuận lợi để các lợi khuẩn phát triển.
Cách chăm sóc trẻ tiêu chảy đúng cách tại nhà
Khi trẻ bị tiêu chảy, chăm sóc đúng tại nhà là yếu tố quyết định giúp bé nhanh hồi phục và tránh biến chứng. Dưới đây là 5 nguyên tắc quan trọng cha mẹ cần nắm rõ:
1. Bù nước và điện giải đầy đủ
Tiêu chảy khiến trẻ mất nhiều nước và điện giải. Cha mẹ nên cho bé uống oresol pha đúng tỷ lệ, từng ngụm nhỏ liên tục. Với trẻ còn bú mẹ, tiếp tục cho bú như bình thường. Trẻ lớn có thể uống thêm nước cháo muối loãng hoặc nước dừa. Tránh các loại nước ngọt, nước ép có gas vì dễ làm bệnh nặng hơn.
2. Duy trì dinh dưỡng hợp lý
Không nên kiêng ăn. Trẻ cần tiếp tục uống sữa phù hợp (như sữa không lactose, sữa thủy phân nếu được chỉ định) và ăn các món mềm, dễ tiêu như cháo cà rốt, khoai, bí đỏ, chuối chín. Chia nhỏ bữa ăn trong ngày và tránh đồ sống, chiên rán, thực phẩm nhiều đường.
3. Đảm bảo vệ sinh
Luôn rửa tay bằng xà phòng trước khi pha sữa, chuẩn bị đồ ăn. Vệ sinh sạch sẽ bình sữa, núm ti và đồ dùng ăn uống. Hạn chế cho bé tiếp xúc đồ chơi bẩn hoặc thú nhồi bông trong thời gian bệnh.
4. Theo dõi sát dấu hiệu cảnh báo
Cảnh giác với các dấu hiệu như: mắt trũng, môi khô, tiểu ít, bé lừ đừ, sốt cao kéo dài, phân có máu, tiêu chảy trên 7 ngày. Nếu thấy, đưa trẻ đi khám ngay, không nên tự điều trị tại nhà.
Lời kết
Tiêu chảy kéo dài ở trẻ không chỉ gây mệt mỏi mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ về sức khỏe nếu không được xử lý kịp thời. Trong quá trình chăm sóc, việc duy trì sữa bột đúng loại đóng vai trò quan trọng giúp bé hồi phục nhanh, ngăn ngừa suy dinh dưỡng. Cha mẹ không nên tự ý ngưng sữa hoặc dùng thuốc khi chưa có chỉ định. Thay vào đó, hãy theo dõi sát sao, bổ sung nước, dinh dưỡng hợp lý và chọn loại sữa phù hợp với hệ tiêu hóa của bé.
