Tiêu chảy là một trong những tình trạng thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong giai đoạn từ 6 tháng đến 3 tuổi khi hệ miễn dịch và đường tiêu hóa của bé còn non nớt. Trong quá trình chăm sóc, nhiều cha mẹ băn khoăn: “Khi trẻ bị tiêu chảy có nên uống sữa công thức không?”. Đây là vấn đề quan trọng vì sữa công thức là nguồn dinh dưỡng chính của nhiều trẻ, đặc biệt với các bé không bú mẹ hoàn toàn. Bài viết này sẽ phân tích từ góc nhìn y khoa và dinh dưỡng, giúp phụ huynh có câu trả lời rõ ràng, an toàn và khoa học.
Trẻ bị tiêu chảy có nên uống sữa công thức không?
Trẻ bị tiêu chảy có thể uống sữa công thức, nhưng cần theo dõi phản ứng của bé và cân nhắc đổi sữa công thức không chứa lactose nếu bé có dấu hiệu đầy hơi, chướng bụng, hoặc tiêu chảy tăng lên. Nếu tiêu chảy nhẹ và bé dung nạp tốt sữa đang dùng, có thể tiếp tục cho bé bú sữa đó, chia nhỏ bữa sữa để tránh tình trạng mất nước.
Một trong những nguyên nhân khiến cha mẹ lo ngại là sự suy giảm hoạt động của men lactase trong giai đoạn tiêu chảy. Men lactase có nhiệm vụ phân giải đường lactose trong sữa thành glucose và galactose để cơ thể hấp thu. Khi ruột bị tổn thương do tiêu chảy, men này hoạt động kém, dẫn đến tình trạng không dung nạp lactose tạm thời.
Lượng lactose không tiêu hóa được sẽ đi xuống ruột già, lên men thành acid lactic và khí, làm tăng áp lực thẩm thấu, khiến trẻ bị đi ngoài nhiều hơn, phân chua, sủi bọt, hăm đỏ vùng hậu môn. Đây chính là lý do cha mẹ thường sợ rằng cho uống sữa công thức trong lúc tiêu chảy sẽ khiến tình trạng nặng thêm.
Thực tế, các nghiên cứu cho thấy 50 – 70% trẻ nhập viện vì tiêu chảy cấp có biểu hiện không dung nạp lactose tạm thời. Do đó, việc theo dõi kỹ biểu hiện của bé khi tiếp tục dùng sữa là rất quan trọng. Nếu trẻ bú xong lại nôn ói, tiêu chảy nhiều hơn, phân có bọt hoặc mùi chua, bụng chướng thì có thể bé đang gặp tình trạng này.
Khi nào nên tiếp tục cho trẻ uống sữa công thức?
Không phải mọi trường hợp tiêu chảy đều cần ngừng sữa công thức. Với những trẻ chỉ bị tiêu chảy nhẹ, không kèm dấu hiệu không dung nạp lactose, cha mẹ có thể tiếp tục cho bé uống sữa công thức bình thường. Tuy nhiên, nên chia nhỏ thành nhiều bữa, lượng ít hơn, hoặc pha loãng hơn một chút để hệ tiêu hóa dễ thích ứng.
Các tổ chức y tế uy tín trên thế giới cũng có khuyến nghị tương tự:
- Seattle Children’s Hospital khẳng định trẻ vẫn nên bú sữa mẹ hoặc sữa công thức như thường, đồng thời bổ sung dung dịch bù nước điện giải (ORS).
- MedlinePlus khuyên trong vài cữ đầu khi tiêu chảy, cha mẹ có thể pha sữa công thức loãng hơn (½ lượng sữa trong 2–3 lần pha), sau đó quay lại công thức thường.
- Post Road Pediatrics nhấn mạnh rằng không cần ngừng hay pha loãng sữa lâu dài, điều quan trọng là duy trì cho ăn uống đều đặn và chú trọng bù nước.
Điều này cho thấy, sữa công thức không phải nguyên nhân trực tiếp gây tiêu chảy, mà chỉ cần điều chỉnh linh hoạt để tránh làm nặng thêm tình trạng.
Sữa công thức loại nào nên/chưa nên dùng khi trẻ bị tiêu chảy?
1. Sữa công thức không lactose
Đây là lựa chọn ưu tiên cho những bé có dấu hiệu không dung nạp lactose tạm thời. Sữa này loại bỏ hoặc thay thế lactose bằng đường dễ hấp thu hơn, giúp giảm gánh nặng cho đường ruột, từ đó cải thiện nhanh tình trạng tiêu chảy.
2. Sữa công thức đậu nành
Các loại sữa công thức gốc đậu nành không chứa lactose, thích hợp cho trẻ bị không dung nạp lactose hoặc nghi ngờ dị ứng đạm sữa bò nhẹ. Tuy nhiên, cần lưu ý không nên tự ý đổi sang đậu nành lâu dài nếu không có chỉ định từ bác sĩ, vì nguy cơ thiếu hụt vi chất hoặc không phù hợp với trẻ dưới 6 tháng.
3. Sữa dê hoặc công thức chứa A2 β-casein
Sữa dê hoặc sữa công thức A2 có cấu trúc protein khác với sữa bò thông thường, dễ tiêu hóa hơn, giảm gánh nặng cho ruột. Đây là lựa chọn tốt cho bé có hệ tiêu hóa nhạy cảm.
4. Lưu ý quan trọng
- Chỉ nên đổi sữa khi có biểu hiện rõ rệt không dung nạp hoặc theo tư vấn chuyên gia.
- Không sử dụng sữa tươi cho trẻ dưới 1 tuổi trong giai đoạn tiêu chảy vì chứa nhiều lactose và không cân đối dinh dưỡng.
- Khi đổi sữa, cần duy trì tối thiểu 2 tuần để theo dõi phản ứng, tránh thay đổi liên tục gây rối loạn tiêu hóa thêm.
Cần tăng cường bú mẹ (phụ huynh nên làm gì?)
Nếu trẻ còn bú mẹ, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất trong giai đoạn tiêu chảy. Không chỉ cung cấp nước và năng lượng, sữa mẹ còn chứa nhiều kháng thể và enzyme giúp chống lại tác nhân gây bệnh, đồng thời hỗ trợ tái tạo niêm mạc ruột.
Cha mẹ nên cho trẻ bú nhiều hơn bình thường, đặc biệt là bú hết một bên ngực để bé nhận đủ phần sữa cuối giàu chất béo, giúp tăng năng lượng và giảm nguy cơ sụt cân. Với trẻ bú song song sữa công thức, mẹ nên ưu tiên bú mẹ nhiều hơn trong giai đoạn này.
Vai trò của bù nước điện giải (ORS) và dinh dưỡng hỗ trợ
Trong tiêu chảy, nguy cơ mất nước là mối nguy lớn nhất. Do đó, bù nước điện giải bằng ORS hoặc các dung dịch tương tự (Pedialyte, Hydralyte) là cực kỳ cần thiết. Sau mỗi lần trẻ đi ngoài phân lỏng, cha mẹ nên cho uống từng ngụm nhỏ, đều đặn để cơ thể hấp thu tốt.
Bên cạnh đó:
- Không nên chỉ cho trẻ uống nước lọc vì không bù được điện giải.
- Không dùng nước ngọt, nước trái cây đóng chai, nước có ga vì có thể làm nặng thêm tình trạng tiêu chảy.
- Dinh dưỡng bổ sung: ngoài sữa, cha mẹ có thể cho trẻ ăn cháo loãng, bột, khoai tây, cà rốt hoặc chuối nghiền… là những thực phẩm dễ tiêu, giúp làm dịu ruột.
Quan trọng là không nên nhịn ăn. Nhiều phụ huynh sợ cho ăn vào sẽ đi ngoài nhiều hơn, nhưng thực tế, tiếp tục ăn uống đúng cách giúp ruột phục hồi nhanh và tránh suy dinh dưỡng sau bệnh.
Khi nào cần đưa trẻ đi khám?
Dù đã chăm sóc tại nhà, cha mẹ vẫn phải cảnh giác với những dấu hiệu nguy hiểm sau:
- Trẻ tiêu chảy nhiều lần trong ngày, kéo dài trên 5 ngày không cải thiện.
- Có dấu hiệu mất nước: môi khô, mắt trũng, da mất đàn hồi, tiểu ít.
- Trẻ quấy khóc liên tục hoặc li bì, bỏ bú.
- Xuất hiện máu hoặc chất nhầy trong phân.
- Nôn liên tục, không giữ được thức ăn.
Ngoài ra, nếu trẻ có biểu hiện dị ứng sữa bò (ho nổi mề đay, nôn, tiêu chảy kéo dài, thở khò khè) thì cần đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và hướng dẫn sử dụng loại sữa đặc biệt như sữa thủy phân hoàn toàn hoặc sữa công thức amino acid.
Lời kết
Trẻ bị tiêu chảy không bắt buộc phải ngừng uống sữa công thức, trừ khi xuất hiện dấu hiệu không dung nạp lactose hoặc dị ứng đạm sữa bò. Trong hầu hết trường hợp, cha mẹ vẫn có thể cho trẻ uống sữa công thức với lượng điều chỉnh hợp lý, đồng thời bổ sung dung dịch bù nước điện giải và duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối.
Nếu trẻ còn bú mẹ, hãy tăng cữ bú vì sữa mẹ là “liều thuốc tự nhiên” giúp bé nhanh chóng vượt qua giai đoạn này. Khi có dấu hiệu bất thường hoặc tiêu chảy kéo dài, cha mẹ cần cho bé đi khám để được chẩn đoán và hỗ trợ kịp thời.
